Στ' άστρα κι ακόμα παραπέρα!

Πόσοι άνθρωποι χρειάζονται για να αποικήσουν έναν πλανήτη; 

Όχι, δεν πρόκειται για σπασικλοανέκδοτο αλλά για άρθρο του "Popular Mechanics" που προσπαθεί να δώσει απάντηση σε μία πτυχή ενός εξαιρετικά ακανθώδους ερωτήματος. 

Το ερώτημα διατυπώνεται ως εξής:


Αν μια μέρα αποφασίζαμε να αποικήσουμε έναν πλανήτη θα επιλέγαμε κάποιον που α) θα έμοιαζε με τη Γη έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να ζήσει άνετα το ανθρώπινο είδος και β) θα βρισκόταν όσο γίνεται πιο κοντά στη Γη για να ελαχιστοποιήσει το ταξίδι που θα χρειαζόταν για να φτάσουμε μέχρι εκεί. 

Ο πιο κοντινός σε εμάς αστέρας είναι ο Εγγύς του Κενταύρου που βρίσκεται 4,1 έτη φωτός. Αυτό σημαίνει ότι το ταξίδι θα διαρκούσε για περισσότερες από μία γενιές (το πόσες ακριβώς είναι άγνωστο και εξαρτάται από την ταχύτητα με την οποία θα ταξιδεύαμε αλλά το πιο πιθανό φαίνεται να είναι ότι το ταξίδι θα διαρκούσε μερικές χιλιάδες χρόνια!) οπότε θα απαιτούσε την κατασκευή και αποστολή τεράστιων διαστημοπλοίων ικανών να υποστηρίξουν την επιβίωση πολυμελών πληρωμάτων και πολυπληθών ομάδων αποίκων.

Αυτό πρακτικά δημιουργεί την ανάγκη οι άποικοι να αναπαράγονται ελεγχόμενα έτσι ώστε να εξασφαλίζουν ένα ελάχιστο μέγεθος πληθυσμού αποφεύγοντας τις επιμειξίες που θα περιόριζαν την ποικιλομορφία του γενετικού υλικού, ενώ ταυτόχρονα δεν θα ξεπερνούσαν τον μέγιστο αριθμό πληθυσμού που θα μπορούσε να υποστηρίξει το κλειστό οικοσύστημα του διαστημοπλοίου. Πρόκειται δηλαδή για βάδισμα στην κόψη του ξυραφιού.

Ένα ερώτημα, λοιπόν, που προκύπτει είναι το ποιος είναι ο ελάχιστος αριθμός αποίκων που απαιτούνται στην αρχή του ταξιδιού έτσι ώστε ο πληθυσμός να επιβιώσει του ταξιδιού αλλά και να διατηρήσει την απαραίτητη γενετική ποικιλότητα για να μπορέσει να "ξαναδημιουργήσει" το ανθρώπινο είδος όταν φτάσει στον προορισμό του. Και εδώ αρχίζουν οι ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις.

Η αρχική εκτίμηση (John Moore) που στηριζόταν σε μελέτες πρωτόγονων πληθυσμών ήταν 150 - 300 άτομα. Μετά, ο ανθρωπολόγος Cameron Smith σκέφτηκε ότι η ανθρωπότητα θα έπρεπε να είναι προετοιμασμένη για το "χειρότερο σενάριο" όπου μεγάλα τμήματα του πληθυσμού θα μπορούσαν να "καταστρέφονται" λόγω ατυχημάτων και άλλων καταστροφών. Ο Smith υπολογίζει ότι για να διατηρηθεί η γενετική ποικιλία του ανθρώπινου είδους σε ένα διαστημόπλοιο όπου οι άνθρωποι θα δημιουργούσαν ζευγάρια και θα αναπαράγονταν χωρίς περιορισμούς, χρειάζονται 40.000 άτομα τουλάχιστον! 

Μετά σκέφτηκε ότι θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο (για να μην πούμε και πρακτικά δύσκολο) να τοποθετήσουμε όλους τους αποίκους σε ένα μεγάλο διαστημόπλοιο γιατί αυτό θα σήμαινε ότι, σε περίπτωση ατυχήματος, οι απώλειες θα ήταν ολικές και η αποστολή θα ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Έτσι θα ήταν περισσότερο σοφό να στείλουμε περισσότερα μικρότερα διαστημόπλοια αντί για ένα μεγάλο. Σε αυτήν την περίπτωση, όμως, ο κάθε πληθυσμός σε κάθε διαστημόπλοιο μειώνεται δραματικά με αποτέλεσμα να χρειάζεται μεγαλύτερος έλεγχος των γεννήσεων σε κάθε ξεχωριστό "οικοσύστημα"/διαστημόπλοιο. Έτσι προκύπτει το επίσης εξαιρετικά ενδιαφέρον ερώτημα: πόσος και τι είδους έλεγχος απαιτείται για να διατηρηθεί, όχι μόνο η γενετική ποικιλία του πληθυσμού, αλλά και η πολιτισμική.

Ο John Hawks προτείνει μία εναλλακτική θεώρηση της κατάστασης όπου οι άνθρωποι θα έχουν κίνητρο όχι να διατηρήσουν την γενετική τους ποικιλία αλλά, αντίθετα, να την μειώσουν. Μία σχετικά μικρή ομάδα ανθρώπων που θα είχαν αρκετά ισχυρό κίνητρο για να επιβάλλουν στον εαυτό τους και στους απογόνους τους τον περιορισμό εφ' όρου ζωής σε ένα μικρό κλειστό οικοσύστημα μακριά από τη Γη για χιλιάδες χρόνια με μοναδική επιβράβευση τον αποικισμό ενός νέου πλανήτη από τους μακρινούς απογόνους τους μία ημέρα θα έπρεπε να επιβάλλουν ένα ισχυρό σύστημα πνευματικής κυριαρχίας και ελέγχου που ίσως να χρειαζόταν να αγγίξει τα όρια της θρησκευτικής προσήλωσης. Αυτοί οι άνθρωποι, κατά πάσα πιθανότητα, προκειμένου να καλλιεργήσουν και να εξασφαλίσουν την απαιτούμενη πειθαρχία και υπακοή για ένα τέτοιο εγχείρημα και για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, θα έπρεπε να αναπτύξουν ένα είδος "θρησκείας". 

Το ισχυρότερο κίνητρο για μία τέτοια ομάδα ανθρώπων θα ήταν αν τα άτομα που τελικά θα έφταναν στον προορισμό και θα αποικούσαν τον νέο πλανήτη είχαν στενό γενετικό δεσμό με τα άτομα που θα ξεκινούσαν από τη Γη και αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω της αναπαραγωγής μεταξύ ατόμων με παρόμοιο γενετικό υλικό, δηλαδή κλειστές ομάδες με μικρή γενετική διαφοροποίηση. Οι άνθρωποι που θα έφταναν στην αποικία δεν θα ήταν εκπρόσωποι ολόκληρου του ανθρώπινου είδους, αλλά ένα είδος κλώνου των ανθρώπων που θα ξεκινούσαν το ταξίδι.

Μία ένσταση σε αυτή την άποψη χρησιμοποιεί ένα επιχείρημα που πηγάζει από την πρόοδο της επιστήμης και της ιατρικής. Θεωρητικά θα μπορούσαμε να είμαστε σχετικά αδιάφοροι για την σύσταση και το μέγεθος του αρχικού πληθυσμού, όπως και το είδος ή την ύπαρξη κανόνων αναπαραγωγής εφόσον διατηρούσαμε αποθηκευμένο γενετικό υλικό. Με τη χρήση κατεψυγμένων ωαρίων και σπέρματος (είτε του αρχικού πληρώματος, είτε των επόμενων γενεών, είτε και άλλων ανθρώπων που δεν έφυγαν ποτέ από τη Γη) θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε κατά την άφιξή μας οποιοδήποτε γενετικό προφίλ επιθυμούσαμε όσο πλούσιο και αν ήταν αυτό. Θα μπορούσαμε, επίσης, σε περίπτωση ατυχήματος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, να "επαναφέρουμε" το πλήρωμα στην κατάσταση πριν το ατύχημα.

Ήδη στη σημερινή εποχή έχουμε τη δυνατότητα να καταψύξουμε και να διατηρήσουμε γενετικό υλικό, αλλά όχι για πάνω από μερικά χρόνια. Στην μελλοντική εποχή που θα αποφασίζαμε να πραγματοποιήσουμε ένα τέτοιο εγχείρημα όπως αυτό που συζητάμε εδώ, θα μπορούσαμε να έχουμε αναπτύξει τέτοια τεχνολογία που να διατηρεί ανέπαφο το γενετικό μας υλικό για χιλιάδες χρόνια.

Σαν δεύτερη σκέψη, υπάρχει και μία άλλη πηγή μορφοποίησης και συντήρησης του γενετικού υλικού που εξαρτάται λιγότερο από εξωτερικούς παράγοντες. Η ίδια η γενετική τροποποίηση των γονιδίων μας. Αντί να συγκεντρώνουμε μεγάλους πληθυσμούς αποίκων ή να μεταφέρουμε αποθήκες παγωμένου γενετικού υλικού, θα μπορούσαμε, "πειράζοντας" το DNA μας, να χτίζουμε το είδος του ανθρώπου που θα απαιτείται για την επιβίωσή μας ήδη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και καθώς θα προκύπτει η ανάγκη. Ακόμα και κατά την άφιξή μας στον νέο πλανήτη θα μπορούσαμε να μεταβάλλουμε κάπως το γενετικό μας προφίλ έτσι ώστε να μπορούμε πιο εύκολα να επιβιώσουμε στις νέες συνθήκες. Αν, π.χ. ο πλανήτης εκείνος είχε ατμόσφαιρα με χαμηλή περιεκτικότητα οξυγόνου σε σχέση με τη Γη, θα μπορούσαμε να μεταβάλλουμε τη λειτουργία των πνευμόνων μας κατά τέτοιο τρόπο που να ανταποκρίνονται καλύτερα σε συνθήκες περιορισμένου οξυγόνου.

Τέλος, σύμφωνα πάντα με τον John Hawks,  ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα σε ένα τέτοιο εγχείρημα δεν είναι τα πιθανά ατυχήματα που θα μείωναν τον πληθυσμό των ανθρώπων ή η μεταβολή και η γενετική παρακμή των αποίκων αλλά η πολιτισμική παρακμή που μπορεί να προέκυπτε μετά από χιλιάδες χρόνια ταξιδιού στο διάστημα σε συνθήκες κλειστού οικοσυστήματος. Όταν οι άποικοι θα έφταναν τελικά στο νέο πλανήτη μπορεί να είχαν ήδη ξεχάσει από που είχαν ξεκινήσει και για ποιο λόγο βρίσκονταν εκεί και να μεταμορφώνονταν σε ένα είδος "λωτοφάγων" που δεν θα αισθάνονταν καμία σύνδεση με τον ανθρώπινο πληθυσμό της μακρινής και ίσως λησμονημένης πια Γης.