Μα τι λένε μεταξύ τους;

Το πρόβλημα

Αν ένας εξωγήινος που δεν είχε καμία ιδέα από ανθρώπους παρακολουθούσε τις ταινίες μας ή διάβαζε τα βιβλία μας (ανάμεσα σε άλλα συμπεράσματα) θα κατέληγε στην άποψη ότι οι γυναίκες είναι σημαντικά λιγότερες από τους άντρες. Στην λογοτεχνία και τον κινηματογράφο κατά μέσο όρο οι αρσενικοί χαρακτήρες είναι διπλάσιοι από τους θηλυκούς. Στην πραγματικότητα οι γυναίκες αποτελούν το μισό του ανθρώπινου πληθυσμού και αριθμούν δισεκατομμύρια. 

Επίσης, συνήθως οι ρόλοι των χαρακτήρων που παίζονται από γυναίκες είναι κατά κανόνα υποστηρικτικοί και δευτερεύοντες επιτρέποντας στους αρσενικούς χαρακτήρες να αναλάβουν ηγετικό ρόλο στην υπόθεση και να ασχοληθούν με τα "σημαντικά" πράγματα. Οι γυναίκες στην μυθοπλασία συνήθως είναι θύματα, δολοφονούνται, απάγονται ή χρειάζονται σώσιμο (από έναν άντρα). Αν έχουν πιο ενεργητικό ρόλο τότε ή ερωτεύονται (έναν άντρα) ή είναι ο "κακός" της ιστορίας που στο τέλος ηττάται.


Η ίδια η Βιρτζίνια Γουλφ κατέγραψε αυτό το πρόβλημα ήδη από το 1929 όταν έγραψε:

"Αναλογίστηκα την εξαιρετική γκάμα των γυναικείων χαρακτήρων στην λογοτεχνία [...] και προσπάθησα να θυμηθώ κάποια περίπτωση σε όλη την αναγνωστική μου πορεία όπου δύο γυναίκες να παρουσιάζονται σαν φίλες. [...] Μερικές φορές είναι μάνες και κόρες. Αλλά σχεδόν χωρίς καμία εξαίρεση παρουσιάζονται σε σχέση με κάποιον άντρα. Ήταν περίεργο το ότι όλες οι μεγάλες γυναίκες της λογοτεχνίας, μέχρι την εποχή της Τζέιν Όστιν, παρουσιάζονταν μέσα από τα μάτια του άλλου φύλου και κυρίως παρουσιάζονταν μόνο σε σχέση με το άλλο φύλο. Και πόσο μικρό κομμάτι της ζωής μίας γυναίκας είναι αυτό!"

Το τεστ

Αν νομίζετε ότι με την εμφάνιση κεντρικών ηρωίδων δράσης όπως η Ρίπλεϊ στο "Άλιεν" ή η Σάρα Κόνορ στον "Εξολοθρευτή" η κατάσταση βελτιώθηκε τα τελευταία χρόνια ίσως και να κάνετε λάθος. Το τεστ Bechdel έρχεται για να μας δείξει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ταινιών/βιβλίων αποτυγχάνει να παρουσιάσει ικανοποιητικά ολοκληρωμένες γυναίκες ηρωίδες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ιστορία.

Το ίδιο το τεστ είναι εκπληκτικά απλό:
Για να περάσει μία ταινία το τεστ Bechdel πρέπει να πληροί τρεις απλές προϋποθέσεις.

1. Να υπάρχουν τουλάχιστον δύο γυναίκες
2. οι οποίες μιλάνε μεταξύ τους
3. για κάτι άλλο πέρα από έναν άντρα

Σε πολλές ιστορίες, ενώ μπορεί να υπάρχουν γυναικείοι χαρακτήρες που είναι "ήρωες δράσης" και συμμετέχουν σε μάχες ή ασκούν "αντρικά" επαγγέλματα, όπως π.χ. στρατιώτες, συνήθως δεν ξεφεύγουν από τα πλαίσια του υποστηρικτικού χαρακτήρα που βρίσκονται στην ιστορία μόνο και μόνο για να αποτελέσουν το "ερωτικό ενδιαφέρον" για τον άντρα πρωταγωνιστή και να τον βοηθήσουν να επιτύχει τον σκοπό του. Μερικές φορές οι γυναικείοι χαρακτήρες υπάρχουν μόνο και μόνο για να "σπάνε" την "αντροπαρέα" της ιστορίας, είναι οι υποστηρικτικές σύζυγοι, οι δευτερεύοντες χαρακτήρες που υπάρχουν για να εξηγήσουν την υπόθεση ή οι "κορασίδες σε κίνδυνο" που υπάρχουν μόνο σαν τρόπαια ή σαν πηγή προβλημάτων για τον άντρα ήρωα.

Όταν υπάρχουν περισσότερες από μία γυναίκες και φτάσουν στο σημείο να μιλήσουν μεταξύ τους τότε συνήθως μιλάνε για τον άντρα πρωταγωνιστή και πως εκείνος θα πετύχει τον στόχο του. Αντίθετα, οι άντρες ήρωες (πρωταγωνιστές ή μη) όταν μιλάνε μεταξύ τους σπάνια μιλάνε για γυναίκες και όταν το κάνουν έχει σχέση με την πλοκή της ιστορίας. Κυρίως, όμως, μιλάνε για το τι θα κάνουν, για τους στόχους τους και τα προβλήματά τους και γενικά οτιδήποτε προωθεί την πλοκή της ιστορίας. 

Σύμφωνα με την δημοσιογράφο Νέντα Ουλάμπι "το τεστ Bechdel αποκαλύπτει αυτό που λείπει από την λαϊκή κουλτούρα. Όχι τον αριθμό των γυναικών που βλέπουμε στην οθόνη αλλά το βάθος των ιστοριών τους και την έκταση των προβληματισμών τους."
 

Η τηλεοπτική σειρά "Sex And The City" υπογράμμισε από μόνη της την αδυναμία της να ικανοποιήσει το τεστ Bechdel  βάζοντας μία από τις κεντρικές ηρωίδες να πει:

 "Πως γίνεται και τέσσερις έξυπνες γυναίκες δεν έχουν να μιλήσουν για τίποτε άλλο παρά για τους άντρες τους; Είναι σαν κοριτσάκια του λυκείου με τραπεζικούς λογαριασμούς!"

 Κι όμως, όσο απλό κι αν είναι το τεστ Bechdel, οι μισές τουλάχιστον ταινίες αποτυγχάνουν να το περάσουν. (Που είναι οι γυναίκες;)

 Ελλείψεις 

Το τεστ Bechdel υποτίθεται ότι είναι ένας δείκτης του πόσο σημαντικοί είναι οι γυναικείοι χαρακτήρες στην ιστορία και σημαντικό ρόλο παίζουν στην εξέλιξη της ιστορίας αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι αλάνθαστος και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται αποκλειστικά. Το ίδιο το τεστ συχνά δίνει λάθος αποτελέσματα λόγω της ίδιας του της ανεπάρκειας. Για παράδειγμα, μπορεί να περάσει το τεστ μία ιστορία όπου οι γυναίκες μιλάνε για πεντικιούρ και να μην έχουν ιδιαίτερη σχέση με την κεντρική πλοκή της ιστορίας, δηλαδή οι χαρακτήρες τους να μην είναι σημαντικοί. Επίσης, αν και το τεστ μπορεί να ικανοποιείται, αυτό δεν εξασφαλίζει ότι η ιστορία δεν είναι σεξιστική ή μη αντιπροσωπευτική για τις γυναίκες.

Από την άλλη, μπορεί ιστορίες όπου μία γυναίκα είναι κεντρικός χαρακτήρας να αποτύχουν γιατί δεν υπάρχουν άλλες γυναίκες, όπως έγινε και στην περίπτωση της ταινίας "Gravity". Αν και η Ράιαν Στόουν (που την υποδύεται η Σάντρα Μπούλοκ) είναι η κεντρική ηρωίδα της ταινίας δεν ικανοποιείται το τεστ Bechdel γιατί δεν υπάρχουν άλλες γυναίκες στην ταινία (βασικά είναι μόνη της σχεδόν σε όλη την ταινία). Μπορεί, επίσης, μια ιστορία να αποτύχει λόγω άλλων άσχετων παραγόντων όπως ένα υπόβαθρο όπου οι γυναίκες εκ των πραγμάτων είναι περιορισμένες (π.χ. το "Όνομα του Ρόδου" που διαδραματίζεται σε ένα μεσαιωνικό αντρικό μοναστήρι).

Εναλλακτικά.

Ως συμπλήρωμα στο τεστ Bechdel ορισμένοι προτείνουν το τεστ Mako Mori που πήρε το όνομά του από την ηρωίδα της της ταινίας "Pacific Rim". Αν και η
Mako Mori είναι κεντρική ηρωίδα της ταινίας και μάλιστα ασιατικής καταγωγής (που σπάει το στερεότυπο ότι οι κεντρικοί ήρωες πρέπει να είναι λευκοί) η οποία παρουσιάζεται δυνατή και ικανή, η ταινία αποτυγχάνει στο τεστ Bechdel γιατί, όπως και στην περίπτωση του "Gravity", δεν υπάρχει άλλη γυναίκα.

Σύμφωνα με το τεστ Mako Mori, οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί μία ιστορία είναι:
1. Να υπάρχει τουλάχιστον μία γυναίκα
2. που έχει την δική της ιστορία (narrative arc)
3. που δεν υπάρχει για να υποστηρίξει την ιστορία ενός άντρα.

Συμπερασμα.

Επομένως, το τεστ Bechdel δεν μετράει την ισότητα των φίλων στις ιστορίες και σίγουρα δεν μπορεί να αποφανθεί για το κατά πόσο μια ιστορία είναι "καλή" από λογοτεχνική πλευρά ή αν οι χαρακτήρες (αντρικοί και γυναικείοι) είναι γραμμένοι καλά ή είναι σημαντικοί και αντιπροσωπευτικοί. Μπορεί, όμως, να δώσει μια γενική εντύπωση για τον βαθμό σεξισμού που υπάρχει στην τέχνη και θα πρέπει να χρησιμοποιείται γενικά. 

Το τεστ bechdel δείχνει σε γενικές γραμμές πόσο περιθωριοποιημένες είναι ακόμα οι γυναίκες στην τέχνη και μπορεί να μας βοηθήσει να δημιουργήσουμε έργα που θα παρουσιάζουν τις γυναίκες πιο αντιπροσωπευτικά και σε τελική ανάλυση θα είναι και πιο ενδιαφέροντα.



Διαβάστε σε επόμενο άρθρο τον σοκαριστικό λόγο γιατί το Χόλιγουντ δεν θέλει ταινίες με γυναίκες!